Page 259 - Antologia FONCA 2017_sp

oltbil waxak u p’éelal ikilt’aano’ob ich maaya Tzeltal yéetel ich
kastláan t’aan. “Xujk Balumilal” (“Puntos cardinales)”; “Sjoebal
Xujk’ Jk’inal” (“Mis cinco puntos cardinales”); “Tsajal Te’” (“Cei-
ba roja”); “Tsajal Ixim” (“Rojo maíz”); “Cha’ bejk’ajel” (“Renaci-
miento”); “Sakil Ixim” (“Maíz blanco”); “Ijk’al Ixim” (“Negro
maíz”), “Te’eltik mut chan” (“Pájaro serpiente”).

Je’el túun Isaac Esau Carrillo Caane’ táan u ts’aik k’ajóoltbil u
meyaj: U tsoolante’ Pulyaaj tu’ux u tukultmaj u s’íibtik 27 ik’ilt’-
aano’ob ich maaya yéetel kastláan tu’ux kéen u beet ta’akbe’en
t’aano’ob ma’ suuk u beeta’ali’. Bejla’e’ táan u ts’aik k’ajóoltbil óoxp’-
eel ti’ le meyajo’ob u tukultmaj u beetiko’: “U k’aayilo’ob aj Pulyaaj”
(“Cantos del Pulyaj”), “U jaajil K’aba’” (“Nombre verdadero”) y
“Pulyaaj utia’al u yu’ulabta’al in puksi’ik’al” (“Conj­uro para que mi
corazón sea visitado”). Tu yéetel le meyaja’ táan u ye’esik bix je’el
u páajtal u beetchajal junp’éel ma’alob meyaj tu yéetel le ta’akbe’en
t’aan ti’al u satik wáa ti’al u yoklik u tuukul u láak’ maaxo’.

Tu ts’ooke’ táan u táakpajal Gener Chan, leti’e tu tukultaj u
beetik junp’éel meyaj ku k’aba’ti U t’aan Yuum tsilo’ob (Voces de
los Yuumtsiles), te’ela’ táan u tukultik u beetik óoxlajunp’eelal
tsikbaalo’ob ku t’aano’ob tu yo’olal u jeejeláasil le iik’o’obo’,
iik’o’ob ku kaláantiko’ob u jeejeláasil kúuchilo’ob, ba’axo’ob ku
ya’alao’ob yaan k’iine’ leti’ob u yuumilo’ob. Junp’éel chíikul ti’ le
ba’axa’ leti’ le ku ya’ala’al tu yo’olal le alux ku beeta’al ti’al u ka-
láant kool wáa junp’éel lu’umo’, ti’al ma’ u yokol je’el máaxak wáa
ma’ u éejentmaj u yuumili’, ku tukulta’ale’ le ba’alo’oba iik’i’il
uka’ajo’ob chéen ba’ale’ u yuumilo’ob ya’abkach kuuchilo’ob. Ti’
le jests’a’ Genere’ táan u táakbesik junp’ée chíikul ti’ u meyaje’ ku
k’aba’tik “U k’ana’anil u Tséenta’al u Yuumil Lu’um” (“La impor-
tancia de alimentar al Señor de la Tierra”). Te’ela’ ti’ ku chíikpajal
bix u xa’ak’ta’al ba’alo’ob ma’ jaajtak yéetel ba’alo’ob jaajtako’ob
ku tsikbalta’al ti’ le maaya kaajo’obo’, ti’ xan le meyaja’, ku yilpa-
jal bix k’a’ana’anil ka anak u chíimpoltik máak le yuumo’obo’ yée-
tel ka u tséento’ob wáa u k’áato’ob xan ka áanta’ako’ob, tumeen
sáasil yanike’, máax ma’ tu ts’aik mixba’ale’, ma’ tu páajtal u
ts’a’abal ti’ ba’ax u k’áatij.

Miguel Ángel May May

260