Page 279 - Antologia FONCA 2017_sp

LENGUAS INDÍGENAS

–Mmmmma’… –ku yu’ubpajal u jóok’ol ichil u chi’ jKaas.
Ku yu’ubik jKaase’ mina’an kaan tu yóok’ól, tu jeele’ tu yik-
nale’ ti’ yaan juntúul le nojoch máak chak u nook’e’. Beeta’ab
u kutal tu k’aan, u yooke’ pejkúunspaj te’e lu’umo’, ti’ bakáan u
wolmubáa kaani’. Luk’sa’ab u nook’ pixma’il u paache’, le ku
ya’alik le nojoch máake’:
–Yo’olal ma’ a suut a beet ba’ax ma’ unajmali’, ma’ a wa’alik
ba’ax ma’ k’a’abeti’ –ku ya’alik chak nook’il máak ka’alikil tu
chúuchmachtik jump’éel táab beeta’an yéetel sóoskil.
“Wich’”, “wíich’”, “wíich’” ku tsa’ayal tu paach jKaas u jaats’
nojoch wíinik. Kex ch’ija’ane’ meejen chich u jaats’ tumeen táan
tak u xuuxub tu bin táab tu paach wíinik. Mix tu béeytal u túup’ul
u yok’ol ba’ale’ káaj u chooj u ja’il u yich. Bolon téenal ku’um ja-
ats’ ti’, bey juumansa’abik.
Le ka líik’ u ts’ook nojoch máake’ u machmaj jump’éel náaj-
che’, tu tip’ri’ix yéetel tu buts’ilaankil.
–Yo’olal a kanik a chíimpolt a Yumtsilo’ob le náajche’a’ ju­
jump’iitil ku bin u tóokikech. Kan a wa’al chéen le ba’ax unajma-
lo’ –ku ya’alik le nojoch máak boox u nook’e’, le ku pejkúunsik
yáanal u k’aan.
Kaane’ jo’op’ u bin tak te’e tu’ux yaan le joolnajo’, nuxi’ Sip
kéeje’ tu p’ilaj u yich, líik’e’, ka’a jo’op’ u jóok’ol xan, paachile’ ti’
ku bin u xíimbal le ka’atúul nojoch máako’obe’, ma’ tu sutajo’-
ob jumpuli’ u yicho’obi’. Mix juntéen tu ye’esaj u paakato’ob ti’
jKaas.
Ti’ lelo’ le ku yu’ubpajal u t’aan tu jool u yotoch juntúul no-
joch wíinik yéetel ka’atúul mejen paalal. Yum Káandil yéetel u
mejen áabil. Leti’e’ táan u bin u k’áat wáa léeyli’ yaan u k’ayik le
jets’ lu’ume’. Leti’obe’ tu yilajo’ob u sa’atal jump’éel moson iik’
te’e jáal u yotoch jKaaso’. Yo’olal ma’ núuka’ab u t’aane’ ka
bino’ob tak joolnaj. Chéen tumeen bek’ech u k’ab juntúul le chan
paalo’, béeychaj u yoksik tu tséel joolnaje’ ti’al u luk’sik le che’
k’atakbalo’. Ichnaje’ chéen tu yu’ubpajal u yáakam juntúul máa-
ki’ bey táan u muk’yaje’. Ooko’ob ich naje’, áalkabil biniko’ob tu
jáal k’áan, jKaase’ tu kikilaankil, ts’o’ok tak u booxtal u wíin-
klal yo’olal u chokwil. Mixmáak yaan tu yiknal, chéen tu juunal
tuts’ukbalil tu k’aan.

280